مقاله دکتر احمد بلال با عنوان «فیلم‌سازی در پاکستان با بودجه صفر» به بررسی تاریخی، اجتماعی و فناورانه سینمای پاکستان می‌پردازد و تجربه‌ای عملی در ساخت فیلم با تلفن همراه را مستند می‌سازد. نویسنده از یک پرسش بنیادین آغاز می‌کند: چرا سینما در پاکستان همواره به چشم «کسب‌وکاری آلوده» دیده شده و هیچ‌گاه جایگاه هنری و ملی نیافته است؟ پاسخ او در دو سطح ارائه می‌شود: نخست، استمرار سیاست‌های سانسور استعماری و تداوم نگاه منفی مذهبی ـ سیاسی به سینما؛ دوم، ضعف نهادی و نبود حمایت‌های قانونی و اقتصادی که مانع صنعتی شدن سینمای پاکستان شد. با ورود رسانه‌های نوین و تحول دیجیتال پس از ۲۰۰۲، زمینه‌ای برای شکل‌گیری «سینمای نوظهور» فراهم شد که از ابزارهای ارزان و شبکه‌های اجتماعی بهره می‌برد. فیلم کوتاه «سوهنی دهرتی: داستانی نادرست» نمونه‌ای تجربی از این مسیر است که نشان می‌دهد تلفن همراه می‌تواند ابزار تولید، توزیع و آموزش فیلم‌سازی مستقل باشد. مقاله در نهایت استدلال می‌کند که آینده سینمای پاکستان در گروی هم‌گرایی فناوری‌های دیجیتال، آموزش مردمی و حمایت‌های نهادی از صنایع خلاق است.
تحلیل در چندین سطح
۱. ریشه‌های تاریخی و فرهنگی
نویسنده نشان می‌دهد که سینمای پاکستان از آغاز استقلال، میراث سیاست‌های استعماری بریتانیا را به دوش کشید؛ سانسور ایدئولوژیک و کنترل شدید محتوا. افزون بر آن، دین به‌عنوان ابزاری برای طرد سینما معرفی شد و وزیر صنعت در ۱۹۴۹ آشکارا فیلم‌سازی را «کاری برای کفار» نامید. چنین نگرشی سینما را به حاشیه راند و مانع از تبدیل آن به «هنر ملی» شد.
۲. سینمای تثبیت‌شده: رشد و افول
دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ شاهد شکوفایی ژانر «ماسالا» و اوج نسبی سینمای پاکستان بود. با این حال، فقدان آموزش رسمی، نبود قانون مالکیت فکری و بی‌توجهی دولت به سرمایه‌گذاری، باعث شد این رشد به ثبات نرسد. در نتیجه، سینمای پاکستان هیچ‌گاه به صنعت واقعی بدل نشد و با تغییر ذائقه مخاطبان رو به افول گذاشت.
۳. تقابل «تجارت» و «هنر»
تحلیل مقاله آشکار می‌سازد که فیلم‌سازان سینما را عمدتاً تجاری و نه هنری می‌دیدند. فقدان نگاه فرهنگی موجب شد سینما قادر به بازنمایی هویت جمعی و روایت ملی نباشد. نبود حتی یک فیلم ملی در سال ۲۰۱۲ نشانه بارز این بحران فکری و نهادی است.
۴. رسانه‌های نو و «سینمای نوظهور»
قانون آزادی رسانه‌های ۲۰۰۲ و ورود فناوری دیجیتال به سینمای پاکستان نقطه عطفی بود. گسترش شبکه‌های تلویزیونی و ابزارهای دیجیتال موجب ورود موضوعاتی چون «جنگ علیه ترور» و «تبعیض‌های مذهبی و سیاسی» به سینما شد. این مرحله را می‌توان آغاز سینمای نوظهور دانست که تولید را مردمی‌تر و کم‌هزینه‌تر ساخت.
۵. تجربه عملی: سوهنی دهرتی؛ داستانی نادرست
این فیلم دو دقیقه‌ای، با هزینه‌ای کمتر از ۱۰ دلار و بر پایه داوطلبی و شبکه‌های اجتماعی ساخته شد. روایت این تجربه نشان می‌دهد:
- تلفن همراه می‌تواند کل چرخه تولید تا توزیع را پوشش دهد.
- قواعد پایه‌ای فیلم‌سازی (مانند قاعده ۱۸۰ درجه و تداوم) حتی در قالب موبایلی قابل آموزش و تمرین‌اند.
- مشارکت جمعی و پشتیبانی محلی جایگزین سرمایه‌گذاری سنگین شد.
۶. توزیع و رسانه‌های اجتماعی
نویسنده نشان می‌دهد که بارگذاری فیلم در شبکه‌های اجتماعی تقریباً بی‌هزینه و بدون ریسک مالی است. اما توزیع همچنان با چالش سانسور مواجه است؛ نمونه‌های مسدودسازی یوتیوب (۲۰۱۲) یا بستن صفحات هنری در فیسبوک نشان می‌دهد که آزادی در پاکستان نسبی و شکننده است.
۷. بُعد آموزشی و پرورش نسل جدید
فیلم‌سازی موبایلی با برگزاری کارگاه‌ها در دانشگاه‌های پاکستان، به ابزار آموزشی تبدیل شد. نویسنده مقایسه‌ای میان موبایل و VHS در دهه ۱۹۸۰ ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که فناوری دیجیتال آموزش فیلم‌سازی را ساده‌تر و گسترده‌تر ساخته است. دانشجویان اکنون می‌توانند با ابزار ساده روایت‌گری را تمرین کرده و مهارت‌های سینمایی خود را پرورش دهند.
۸. محدودیت‌ها و آسیب‌ها
مقاله واقع‌بینانه بر نقاط ضعف نیز تأکید دارد: خطر غلبه آماتوریسم، محدود ماندن روایت‌ها به بستر بومی، و تداوم فشارهای نهادی بر توزیع. بنابراین، فیلم‌سازی با بودجه صفر فرصت است اما درمان قطعی نیست.
۹. نتیجه‌گیری و پیام راهبردی
نویسنده بر این نکته پای می‌فشارد که فناوری به‌تنهایی کافی نیست؛ دولت و نهادهای آموزشی باید با حمایت از پروژه‌های کوچک، جشنواره‌ها و کارگاه‌های آموزشی، سینمای مستقل و مردمی را تقویت کنند. در غیر این صورت، سینمای نوظهور نیز ممکن است مانند گذشته در برابر سانسور و ضعف نهادی فرسوده شود.
جمع‌بندی
این مقاله هم یک پژوهش انتقادی تاریخی است و هم یک راهنمای عملی آموزشی. دکتر احمد بلال با ترکیب تجربه شخصی، تحلیل نهادی و نظریه‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد که آینده سینمای پاکستان نه در استودیوهای پرهزینه، بلکه در تلفن‌های همراه جوانان نهفته است. در عین حال، هشدار می‌دهد که بدون تغییر نگرش سیاست‌گذاران و ایجاد بسترهای حمایتی، این ظرفیت بالقوه به بالفعل تبدیل نخواهد شد.
https://pu.edu.pk/images/journal/english/PDF/15_LIV_Jan_18.pdf
نظر شما